Forumshopping: you snooze you lose!
Maart 2021
Medio januari gaven Wendy van den Nouland en Thomas Giesbertz een presentatie over ‘forumshoppen’ vanuit het VNAB-kenniscentrum in Rotterdam. Zij beantwoordden de vragen: Wat is forumshoppen? Wat heb je eraan? En hoe kun je ermee spelen? In dit artikel beantwoorden wij deze vragen nog eens schriftelijk.
Wat is forumshoppen?
Als er schade of verlies is opgetreden tijdens het vervoer van goederen, dan kan de omvang van de aansprakelijkheid van de vervoerder in het ene land veel groter zijn dan in het andere land. Die verschillen nodigen uit tot forumshoppen, oftewel het zoeken naar het zo gunstig mogelijke forum. Anders gezegd: je zoekt een bevoegde rechter die waarschijnlijk een voor jou voordelig(er) oordeel zal vellen.
Waarom forumshoppen?
Er zijn meerdere redenen om te willen forumshoppen, afhankelijk van de omstandigheden van het geval. Zo wordt in het ene land (bijvoorbeeld in Duitsland) veel sneller aangenomen dat een vervoerder bewust roekeloos heeft gehandeld dan in het andere land (bijvoorbeeld in Nederland), waardoor in hetzelfde geval de vervoerder in Duitsland onbeperkt aansprakelijk zou zijn terwijl hij in Nederland een beroep kan doen op de limiet. Bij gestolen accijnsgoederen moet de beperkt aansprakelijke vervoerder soms wel de accijnzen vergoeden en soms niet. Ook zijn er verschillen in de benadering van de zaak zelf. Wat in het ene land expeditie is, kan in het andere land worden beschouwd als vervoer en wat in het ene land een transportschade is, kan in het andere land buiten het vervoerrecht vallen. Al deze factoren zijn bepalend voor de vraag in welk land je wilt procederen. In dit artikel beperken wij ons tot forumshoppen bij wegvervoer. Ook in andere gevallen kan met succes worden geforumshopt. Bijvoorbeeld bij de zogenaamde ‘globale beperking van aansprakelijkheid’ na een aanvaring of schadevaring.
Bevoegdheidsregelingen
In Europa wordt de internationale bevoegdheid (dat wil zeggen: de bevoegdheid in internationale geschillen) van de nationale rechters bepaald door het Europese recht, specifiek de herschikte EEX-Verordening. Deze wordt ook wel de Brussel I bis Verordening genoemd.
Uit deze verordening volgt dat partijen onderling een (exclusief) bevoegde rechter kunnen aanwijzen (art. 25 EEX). Hebben zij dat niet gedaan, dan is in principe de rechter van het land waar de gedaagde zijn woonplaats heeft bevoegd (art. 4 lid 1 EEX). Daarnaast is er meestal nog een andere rechter bevoegd. Bij een geschil over een ‘dienst’ is dat bijvoorbeeld de rechter van het land waar de dienst is verstrekt of moest worden verstrekt (art. 7 lid 1 EEX). Het feit dat er vaak meerdere rechters bevoegd zijn, maakt forumshoppen mogelijk. Steeds geldt het principe van ‘first come, first serve’ (behalve bij een geldige forumkeuze, want die gaat altijd voor). Dat betekent dat wie het eerst een dagvaarding uitbrengt bepaalt welke rechter de zaak behandelt.
De EEX-Verordening belemmert niet de toepassing van oudere verdragen die ook, onder andere, de rechterlijke bevoegdheid regelen voor bijzondere onderwerpen (art. 71 EEX). Zo’n bijzonder onderwerp is het internationaal wegvervoer, waarvoor al in de jaren ‘50 het CMR-Verdrag is gesloten. Dit oudere verdrag staat dus naast de EEX-Verordening voor wat betreft de bevoegdheid.
Het CMR-Verdrag kent een eigen bevoegdheidsregeling, die geldt als er geen arbitrage is afgesproken. Er zijn dan altijd meerdere rechters bevoegd: een door partijen gekozen rechter, de rechter van de woonplaats van de gedaagde en de rechters van de plaats van inontvangstneming en de plaats van aflevering van de goederen (art. 31 lid 1 CMR). Ook hier geldt ‘first come, first serve’. Anders dan bij de herschikte EEX-Verordening gaat de gekozen rechter niet voor. De (medebevoegde) rechter die als eerste wordt aangezocht is bevoegd (art. 31 lid 2 CMR).
Forumshoppen onder het CMR-Verdrag: De verklaring voor recht (i)
Forumshoppen heeft geleid tot de ontwikkeling van de ‘verklaring voor recht’-praktijk. Hoe werkt zo’n verklaring voor recht? Stel, er is sprake van diefstal uit een trailer op een parkeerplaats tijdens CMR-vervoer van Nederland naar Duitsland. De chauffeur heeft, in strijd met duidelijke instructies van de afzender, op een onbewaakt parkeerterrein overnacht. In Duitsland kan dat leiden tot doorbreking van aansprakelijkheid, in Nederland niet.
In Nederland breng je in zo’n geval namens de vervoerder zo snel mogelijk een verklaring voor recht dagvaarding uit. In die dagvaarding vraag je de rechter als volgt te oordelen: “Ik, CMR-vervoerder, ben niet verder aansprakelijk dan tot de CMR-limiet uit artikel 23 CMR. Die limiet bedraagt 8,33 SDR voor elk ontbrekend kilogram gewicht (ca. € 10 p/kg).” Des te waardevoller en lichter de lading, des te meer profijt je zult hebben van een geslaagd beroep op de beperking.
Het is steeds belangrijk om voor ogen te houden voor welke partij je optreedt. Als dat namens lading(verzekeraars) is, dan wil je juist zo snel mogelijk de vervoerder in Duitsland dagvaarden. De Duitse rechter zal zeer waarschijnlijk geheel anders oordelen onder hetzelfde feitencomplex. Bij schending van veiligheidsinstructies zal artikel 29 CMR in een Duitse procedure veelal toepassing vinden. De vervoerder is dan onbeperkt aansprakelijk. In Nederland daarentegen komt de vervoerder in zo’n geval standaard een beroep op de CMR-limiet toe.
Het ‘first come, first serve’ principe geldt ook tussen een verklaring voor recht-dagvaarding en een ladingclaim. Het Europese Hof van Justitie heeft namelijk geoordeeld dat een eerdere verklaring voor recht in Nederland voorgaat boven een latere regresvordering van de ladingbelanghebbende (in bijvoorbeeld Duitsland). Dit heeft geleid tot een ‘rush to the courts’.
Forumshoppen onder het CMR-Verdrag: De verklaring voor recht (ii)
Ook als er accijnzen in het spel zijn, kan met succes worden geforumshopt. In dit voorbeeld is sprake van diefstal van een lading sigaretten tijdens vervoer van Nederland naar Engeland. Indien de Engelse rechter oordeelt dat de vervoerder slechts beperkt aansprakelijk is, zal laatstgenoemde toch de accijnzen dienen te vergoeden op grond van artikel 23 lid 4 CMR. De Nederlandse Hoge Raad legt artikel 23 lid 4 CMR anders uit in zijn Phillip Morris/Van der Graaf II-arrest.
“Bij de douanerechten als bedoeld in art. 23, vierde lid CMR gaat het om kosten, gemaakt met betrekking tot het vervoer. De gevorderde kosten [accijnzen] hebben daarmee niet van doen (…) Dit brengt mee dat de gevorderde kosten evenmin vallen onder de 'overige met betrekking tot het vervoer der goederen gemaakte kosten'”
De vervoerder zal in Nederland de accijnzen niet hoeven te vergoeden. Dat maakt nogal een verschil als in het gegeven voorbeeld de volledige lading sigaretten 350 kg weegt en de accijnzen in totaal € 1 miljoen bedragen. In Nederland zou de vervoerder beperkt aansprakelijk zijn en ongeveer (300 kg x 8,33 SDR p/kg) € 3.000,- moeten vergoeden. In Engeland zou de vervoerder waarschijnlijk ook beperkt aansprakelijk zijn, maar toch ruim € 1 miljoen moeten vergoeden!
Vervoer of expeditie
In Nederland kennen wij de expediteur, die niet aansprakelijk is voor ladingschade of –verlies, tenzij hij zelf een fout heeft gemaakt die tot de schade heeft geleid. In andere jurisdicties kent men deze figuur niet of heeft de expediteur dezelfde aansprakelijkheid als de vervoerder. Een beroep op expeditie kan dus het verschil maken tussen wel of geen aansprakelijkheid. Dat maakt forumshoppen aantrekkelijk.
Als een partij naar Nederlandse maatstaven kwalificeert als expediteur, zal het vaak lonen om een beroep te doen op de Nederlandse expeditieregeling. Dat kan door in Nederland een ‘verklaring voor recht’-dagvaarding uit te brengen en daarin de rechtbank te vragen vast te stellen dat hij als expediteur niet aansprakelijk is.
Deze vordering is niet gebaseerd op het CMR-Verdrag, want de eiser stelt immers zelf dat hij geen vervoerder is. Daarom kan de bevoegdheid niet worden gebaseerd op het CMR-Verdrag. Er moet dan worden gekeken of de Nederlandse rechter bevoegd is op grond van de EEX-Verordening, bijvoorbeeld omdat de dienst in Nederland is verstrekt. Een complicerende factor hierbij is dat de Nederlandse Expeditievoorwaarden, waar veel expediteurs naar verwijzen, een exclusieve forumkeuze bevatten voor FENEX arbitrage. Per geval moet worden gekeken of de weg naar de Nederlandse rechter open staat.
Is het wel transportschade?
Voor ladingbelanghebbenden is het interessant om te onderzoeken of de schade volgens het toepasselijke recht wordt aangemerkt als vervoersschade of als ‘andersoortige’ schade. Voor schade ontstaan tijdens het vervoer gelden immers in de meeste gevallen aansprakelijkheidslimieten, zoals de 8,33 SDR van het CMR-Verdrag. Voor schade buiten het vervoer gelden veelal geen limieten.
In Nederland is bijvoorbeeld in het Cargofoor-arrest uitgemaakt dat contaminatie van een product in een landtank met reeds gecontamineerde vervoerde goederen niet onder het CMR-Verdrag valt, omdat dat verdrag alleen de aansprakelijkheid van de vervoerder regelt voor de vervoerde goederen (HR 15 april 1994, S&S 1994/72). Bij een dergelijke schade kan de ladingbelanghebbende dus naar Nederlandse maatstaven mogelijk de gehele schade verhalen op de vervoerder. Dat kan in andere jurisdicties anders zijn.
Conclusie
Door te forumshoppen valt vaak veel winst te behalen. Het kan je helpen bij het regres. Maar ook om het regres af te houden.
In beide gevallen is het belangrijk om zo snel mogelijk actie te ondernemen om je positie veilig te stellen in een voor jou gunstige jurisdictie. Dat geldt natuurlijk sowieso wanneer het verschil tussen de aansprakelijkheidslimiet en de volledige schade groot is. Bij lichte, dure lading (zoals elektronica, merkkleding of e-bikes) is het verschil het grootst. Wij zien regelmatig gevallen waarbij de schade in de tonnen loopt, terwijl de limiet slechts enkele duizenden euro’s bedraagt.
Ook in de andere voorbeelden die wij hebben behandeld kunnen de verschillen zeer groot zijn. Het maakt nogal wat uit of je wel of niet als expediteur wordt aangemerkt, of je wel of niet de accijnzen moet vergoeden over een volle vrachtwagen met sigaretten of sterke drank en of je wel of niet aansprakelijk bent voor bepaalde soorten schades. En als ladingbelanghebbende maakt het natuurlijk uit of je al deze schades wel of niet kunt verhalen.
Snelheid maakt het verschil. Dus laat, ook bij twijfel, direct de mogelijkheden bekijken en wees de andere partijen te snel af: you snooze you lose!
Schroom niet om bij vragen contact met ons op te nemen.
