Sterke toename klimaatrechtspraak (verwacht)
Februari 2022
De druk op ondernemingen om hun emissies te beperken wordt steeds sterker. Klimaatwetenschappers, regelgevers, aandeelhouders en marktpartijen dringen aan op actie. Ook de rechtspraak mengt zich in het debat. Waar de zaken aanvankelijk vooral gingen over de vraag of overheden voldoende doen, worden private partijen recentelijk steeds vaker aangesproken. De verwachting is dat met de toenemende regelgeving en klimaaturgentie het aantal rechtszaken en aansprakelijkheden verder zal stijgen. De recente brief van Milieudefensie aan meerdere Nederlandse systeemspelers lijkt een verdere stap in die richting. Jolien Kruit licht dit toe.
Doelstellingen en opvolging
Het overeenkomen en vaststellen van klimaatdoelen en -regelgeving is een essentiële stap op weg naar verduurzaming.[1] Na de recente COP 26 in Glasgow was de opluchting groot dat internationaal was vastgehouden aan het streven van een maximale temperatuurstijging van 1,5ºC.[2] Vooral de EU zet zich in voor vergroening. De in juli 2021 in werking getreden Klimaatwet heeft als doelen in 2030 een emissiereductie van 55% te behalen en in 2050 netto klimaatneutraal te zijn.[3] Het enkele stellen van doelen volstaat niet. Vervolgens is van belang dat de gestelde normen ook daadwerkelijk (op)gevolgd worden. Dat gaat niet in alle gevallen soepel. Volgens milieuorganisaties worden de gemaakte afspraken niet voldoende nagekomen. Via de rechter hebben zij geprobeerd om nakoming af te dwingen.
Rechtspraak tegen overheden
Aanvankelijk richten milieuorganisaties hun acties met name tegen nationale staten.[4] In Nederland heeft dat geleid tot onder meer het Urgenda-arrest van de Hoge Raad van 20 december 2019.[5] De Hoge Raad oordeelde dat de Nederlandse Staat de uitstoot van broeikasgassen vanaf Nederlandse bodem per eind 2020 met minstens 25% diende te verminderen ten opzichte van 1990.
Het hoogste Nederlandse rechtscollege staat niet alleen met zijn kritiek op de nationale overheid. In maart 2021 oordeelde het Duitse Bundesverfassungsgericht eveneens dat de Duitse staat onvoldoende doet om de reductiedoelstelling te halen.[6] Ook uit andere landen komen vergelijkbare beslissingen.[7]
Rechtspraak tegen private partijen
Inmiddels weten milieuorganisaties en private personen de rechter ook te vinden met vorderingen tegen private marktpartijen.[8] Rechters menen dat ook private partijen verantwoordelijkheden hebben om de klimaatcrisis tegen te gaan. Zie onder meer het op 26 mei 2021 door de rechtbank Den Haag gewezen vonnis in de door Milieudefensie c.s. tegen Shell aangespannen zaak.[9] De rechtbank veroordeelde het moederbedrijf van Shell, Royal Dutch Shell, om de CO2-uitstoot van de activiteiten van de hele Shell-groep via het bedrijfsbeleid van de Shell-groep voor eind 2030 netto met 45% te verminderen ten opzichte van 2019.[10] Deze reductieverplichting heeft betrekking op de gehele energieportefeuille van de Shell-groep en op het totale volume van alle emissies (scope 1 tot en met 3).[11] Verwezen zij ook naar onze blog over deze uitspraak. Shell heeft hoger beroep ingesteld tegen het vonnis.[12] De planning is dat de uitwisseling van schriftelijke stukken in het hoger beroep nog in 2022 plaatsvindt, gevolgd door hoorzittingen in 2023 of 2024.[13]
De verwachting is dat belangenorganisaties zullen proberen om meer bedrijven met een hoge uitstoot door middel van juridische procedures te dwingen hun beleid te wijzigen; en niet alleen bedrijven werkzaam in de energiesector en/of in Nederland. Procedures tegen private bedrijven zijn inmiddels ook gestart in onder meer Frankrijk[14] en Duitsland[15]. In Duitsland betreft het onder meer acties tegen autoproducenten, die weigeren om in 2030 te stoppen met de productie van wagens voorzien van een fossiele aandrijving.[16]
Milieuorganisaties hebben al uitlatingen gedaan in de media dat zij ook acties tegen transportbedrijven overwegen.[17] Een concrete eerste stap daartoe lijkt de brief die Milieudefensie op 13 januari 2022 onder meer aan partijen werkzaam in de transportsector heeft gestuurd.[18] De aangeschreven ondernemingen kwalificeert Milieudefensie als ‘systeemspelers’, dat wil zeggen bedrijven die internationaal in hun sector zo groot zijn, dat als zij veranderen, de hele keten mee verandert.[19] Volgens Milieudefensie hebben deze partijen ‘controle en invloed op een omvangrijke CO2-uitstoot’. Aan hen vraagt Milieudefensie onder verwijzing naar de Overeenkomst van Parijs en het voornoemde vonnis van de Rechtbank Den Haag in de Shell-zaak om een Klimaatplan te presenteren waarin wordt uitgelegd op welke manier de onderneming ‘concreet en verifieerbaar invulling aan de vereiste veranderingen tussen nu en 2030’ zal geven. De brief noemt een deadline van 15 april 2022. Vervolgens zullen de plannen worden doorgerekend door het New Climate Institute, waarna in juni 2022 publicatie met een rangschikking volgt. Uitdrukkelijk staat genoemd dat de brief is bedoeld als een uitnodiging tot het aangaan van het gesprek over een rechtvaardige klimaattransitie. Aannemelijk is dat als de uitnodiging niet wordt aangenomen, er verdere actie volgt in rechte.
Verwachting
De verwachting is dat de klimaat gerelateerde rechtspraak in de komende jaren alleen maar zal toenemen.[20] En dan niet alleen op initiatief van milieuorganisaties. Waarschijnlijk zal publiekrechtelijke regelgeving tot privaatrechtelijke aanspraken binnen de supply chain gaan leiden, bijvoorbeeld omdat contractueel gegarandeerde snelheden van vervoersmiddelen en/of aflevertermijnen van zendingen niet gehaald worden. Aannemelijk is verder dat er meer schadeveroorzakende incidenten zullen zijn als gevolg van extreme weersomstandigheden, net als disputen over kosten gemaakt om schade door die weersomstandigheden te vermijden en/of te beperken. Niet uitgesloten is dat vervoersmiddelen zullen moeten worden aangepast aan extremer weer, hetgeen zal resulteren in kosten en vorderingen met betrekking tot de vraag wie die zal moeten dragen (producent, vervoerder, dan wel exploitant), zeker in contracten die voor langere termijn zijn aangegaan.[21] Er is al een toenemende trend dat specifieke projecten aan de rechter worden voorgelegd, omdat de klimaatgevolgen niet of onvoldoende zijn meegewogen in de beslissing en/of zijn afgedicht.[22] Als meer bedrijven ‘net zero targets’ stellen vergroot dat ook de kans op vorderingen ter zake onder meer ‘greenwashing en misrepresentation’.[23] Zo is het Verenigd Koninkrijk in januari 2022 gedagvaard in verband met zijn in oktober 2021 gepubliceerde net-zero strategie.[24] Deze zou volgens milieuorganisaties niet goed onderbouwd zijn en gebaseerd zijn op speculatieve technologieën.
Een juridische procedure leidt naast aanzienlijke kosten en een onzekere uitkomst ook tot media-aandacht. In een zich vergroenende markt kunnen dergelijke aanspraken dan ook resulteren in (aanzienlijke) reputatieschade. Het is dan ook mede vanuit het oogpunt van het voorkomen van aansprakelijkheden en andere schade verstandig voor marktpartijen na te denken over een klimaatbeleid in algemene zin en meer specifiek deugdelijke, toekomstbestendige contractuele afspraken.
Wij houden u op de hoogte en denken desgewenst graag met u mee.
* * *
[1] Voor een overzicht van de klimaatregelgevers en recente regelgeving zij verwezen naar het Preadvies Sustainable Transport (M.A.W. van Maanen en J.A. Kruit, Sustainable transport, in: H.J. de Kluiver (red.), Duurzaam ondernemen en Sustainable transport – preadviezen voor de Koninklijke Vereeniging Handelsrecht, Uitgeverij Paris: Zutphen, 2021) respectievelijk de blogs ter zake.
[2] Zie onder meer het persbericht van de Europese Commissie.
[3] Verordening (EU) 2021/1119 van het Europees Parlement en de Raad van 30 juni 2021 tot vaststelling van een kader voor de verwezenlijking van klimaatneutraliteit, en tot wijziging van Verordening (EG) nr. 401/2009 en Verordening (EU) 2018/1999 (“Europese klimaatwet”).
[4] A. Garcia and M. Martin, ‘Investor-state arbitration and climate change: a plate-spinning act?, Lexology, 2 september 2021, lexology.com (online).
[5] HR 20 december 2019, ECLI:NL:HR:2019:2006 (Urgenda).
[6] Klimaschutzurteil, BvR 24 maart 2021 2656/18.
[7] De Brusselse rechtbank oordeelde in haar vonnis van 17 juni 2021 (2015/4585/A.) eveneens dat het overheidsbeleid op milieugebied tekortschiet, maar legde geen concrete reductiedoelstelling op. Verwezen zij verder naar de database met klimaatrechtspraak van Columbia University: climatecasechart.com/climate-change-litigation.
[8] De Jong wijst erop dat auteurs deze ontwikkeling al jaren geleden zagen aankomen. E.R. de Jong, ‘Klimaataansprakelijkheid van private ondernemingen’, NTBR 2021/1 afl. 1.
[9] Rb. Den Haag 26 mei 2021, ECLI:NL:RBDHA:2021:5337.
[10] Shell heeft hoger beroep ingesteld tegen het vonnis; shell.nl/media/persberichten/media-releases-2021/shell-bevestigt-hoger-beroep-in-klimaatzaak.
[11] Dit omvat een vermindering van de scope 1, 2 en 3 emissies zoals toegepast door het World Resources Institute Greenhouse Gas Protocol, d.w.z. de eigen directe emissies (scope 1), de emissies van de leveranciers (scope 2), en alle andere indirecte emissies die zich voordoen in de waardeketen van een bedrijf, met inbegrip van emissies van klanten (scope 3).
[12] https://www.shell.nl/media/persberichten/media-releases-2021/shell-bevestigt-hoger-beroep-in-klimaatzaak.html
[13] https://milieudefensie.nl/actueel/dit-is-de-planning-van-het-hoger-beroep-tegen-shell
[14] In Frankrijk loopt een procedure tegen het oliebedrijf Total; climatecasechart.com/climate-change-litigation/non-us-case/notre-affaire-a-tous-and-others-v-total/
[15] De NGO Deutsche Umwelthilfe heeft dagvaardingen uitgebracht tegen Mercedes-Benz, BMW en Wintershall DEA; duh.de/klimaklagen/unternehmensklagen.
[16] Zie ook de blog van M.A. Tigre, ‘The Contribution of Automakers to Climate Change: Broadening the Reach of Private Sector Defendants in Climate Litigation’, Sabin Centre of Climate Change Law (Columbia Law School), 14 oktober 2021, blogs.law.columbia.edu (online).
[17] R. Mackor, ‘Scheepvaart kan borst natmaken na Shell-vonnis, Nieuwsblad Transport, 2 juni 2021 (online), nt.nl; F. Staver, ‘Na het Shell-vonnis kan elke grote vervuiler aangepakt worden, denkt deze jurist’, Trouw 27 mei 2021 (online), trouw.nl.
[18] ‘Brief aan grote vervuilers: dit verandert alles’, Milieudefensie, 13 januari 2022, milieudefensie.nl (online).
[19] Zie onder meer Bard van de Wijer, ‘Na Shell richt Milieudefensie haar pijlen nu op 29 grote Nederlandse CO2-uitstoters’, Volkskrant 13 januari 2022.
[20] Onder meer M. McGrath, ‘Climate change: courts set for rise in compensation cases’, BBC, 28 juni 2021, bbc.com (online); ‘Global Climate Litigation Report: 2020 Status Review’, United Nations Environment Programme, Nairobi 2020, p. 27: “An analysis of these and other cases, the accelerating impacts of climate change, and the global political context suggest several areas where one might expect to see increased climate change litigation in the coming years.”; P. Abadie in: ‘”Climate change litigation is changing everything”, Sparknews, 30 september 2021, suez.com (online): “There will be a rise in climate change litigation, on all its legal grounds”; J. Setzer in I. Kaminski, ‘Climate litigation up in 2021, with private sector now exposed’, China Dialogue, 21 december 2021, chinadialogue.net (online).
[21] ‘Climate change and sustainability disputes: Transport sector perspectives’, Norton Rose Fulbright, juli 2021, nortonrosefulbright.com (online).
[22] Rapport J. Setzer en C. Higham, ‘Global trends in climate change litigation: 2021 snapshot’, The Centre for Climate Change Economics and Policy en The Grantham Research Institute on Climate Change and the Environment, juli 2021.
[23] J. Setzer in I. Kaminski, ‘Climate litigation up in 2021, with private sector now exposed’, China Dialogue, 21 december 2021, chinadialogue.net (online).
[24] D. Carrington, ‘UK government sued over ‘pie-in-the-sky’ net-zero climate strategy - ClientEarth and Friends of the Earth say strategy fails to include policies needed to ensure emissions cuts’, The Guardian, 12 januari 2022, theguardian.com (online).
